Στη διασταύρωση της οδού Δημητρίου Γούναρη και Φίλιππου, λίγα μέτρα πιο πάνω από τη Καμάρα, συναντάμε το αρχαιότερο και μεγαλοπρεπέστερο Μνημείο της Θεσσαλονίκης.
Τη Ροτόντα
Η Ροτόντα δεν είναι απλώς ένα από τα σπουδαιότερα Ρωμαϊκά Μνημεία της Θεσσαλονίκης αλλά θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα Μνημεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Γύρω στα 300 μ.χ. ο Καίσαρας Γαλέριος, διοικητής των Βαλκανίων και ένας από τους4 ηγεμόνες της τετραρχίας (τέλη 3ου και αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) που διοικούσε τη τεράστια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μεταφέρει την έδρα της διοίκησης του και εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη.
Κατασκευάζει ένα μεγάλο οικιστικό έργο, το Γαλεριανό Συγκρότημα που περιλαμβάνει τέσσερα Μνημεία:
• Τα ανάκτορα.
• Το Ιππόδρομο.
• Την Αψίδα (Καμάρα).
• Τη Ροτόντα.
Τα υπολείμματά των ανακτόρων αναστηλώθηκαν και παραδόθηκαν στο κοινό προσφάτως στη πλατεία Ναυαρίνου.
Το μνημείο ονομάστηκε Ροτόντα διότι είναι ένα τεράστιο στρόγγυλο οικοδόμημα, με ένα θεόρατο θόλο ο οποίος καλύπτει όλη του την έκταση.
Ανήκει στην ομάδα των περίκεντρων οικοδομημάτων.
Έχει διάμετρο 24.5 μ Ύψος 29.80 μ. και οι τοίχοι του έχουν φάρδος 6.30 μέτρα.
Εσωτερικά δημιουργούνται 8 ορθογώνιες κόγχες.
Μια από αυτές είναι η είσοδος του μνημείου.
Η Ροτόντα μοιάζει με το Πάνθεο της Ρώμης, και κάποιοι λένε προόριζε το μνημείο για ναό του Δία η του Κάβειρου θεότητας της αρχαίας Ελληνικής μυστηριακής λατρείας , και άλλοι ότι το έκανε για προσωπικό του μαυσωλείο.
Καμιά όμως από τις δύο προοπτικές δε πραγματοποιήθηκε.
Σχετικά με την εκδοχή του μαυσωλείου δεν πραγματοποιήθηκε διότι ο Γαλέριος πέθανε και ενταφιάστηκε στη Βουλγαρία το 311.
Στην παλαιοχριστιανική περίοδο, δηλαδή στα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού, ίσως στα χρόνια που ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Θεοδόσιος (379-395) βαπτίστηκε χριστιανός από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ασχόλιο, έγιναν στο μνημείο μεγάλες τροποποιήσεις και εξαιρετικά ψηφιδωτά και η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, πιθανότατα προς τιμή των Ασωμάτων ή των Αρχαγγέλων.
Κάποια από τα ψηφιδωτά υπάρχουν ακόμη.
Ο Θεοδόσιος έγινε Μέγας διότι έβγαλε ένα διάταγμα με το οποίο καταδίκαζε τη παλαιά θρησκεία σαν «ειδωλολατρική δεισιδαιμονία» και αυτό συνετέλεσε στον θρίαμβο του χριστιανισμού.
Τον Μάρτιο του 1430 η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς αλλά μόνο ύστερα από 160 περίπου χρόνια το 1590-1591 η Ροτόντα μετατρέπεται σε τζαμί από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Αφέντη με την ονομασία Hortac Efendi τζαμί (Ροτόντα).
Ο τάφος του σεΐχη Χορτατζή βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Ροτόντας πίσω από το ιερό.
Μετά τη κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, άλλαξε γενικά η μορφή της με τους 27 μιναρέδες που προστέθηκαν τόσο στα Οθωμανικά Τζαμιά όσο και στις Χριστιανικές εκκλησίες,
Βεβαίως όλοι οι μιναρέδες γκρεμίστηκαν αλλά η Ροτόντα συνεχίζει να έχει μιναρέ ο οποίος είναι ο μοναδικός που διασώθηκε από τους πολλούς που είχε η Θεσσαλονίκη.
Το ύψος του μιναρέ είναι 36 μέτρα και έχει και 129 σκαλοπάτια.
Η Ροτόντα ονομάστηκε και Άγιος Γεώργιος, διότι όταν μετατράπηκε σε τζαμί χτίστηκε μια μικρή εκκλησία με το όνομα Άγιος Γεώργιος κοντά της και μεταφέρθηκαν εκεί όλα τα κειμήλια της για φύλαξη.
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 η Ροτόντα έγινε πάλι εκκλησία και αποδόθηκε στους πιστούς, αλλά το 1917 μετετράπη σε «Μακεδονικό Μουσείο». με απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου
Σήμερα ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου, η Ροτόντα, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της πόλης.
Με τους σεισμούς του 1978 όπως ολόκληρη η πόλη έτσι και η Ροτόντα έπαθε πολλές και σοβαρές ζημιές.
Μια από αυτές ήταν ο Μιναρές να χάσει το κωνικό μέρος του.
Έγιναν πάρα πολλές επεμβάσεις συντήρησης, αποκατάστασης και αναστύλωσης και χρειάστηκε πολύς χρόνος για να περατωθούν οι εργασίες.
Συμπεριλαμβάνεται από το 1988 στα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
